Uzroci Velike istočne krize

Dešavanja u Evropi pre 1875. su bitno uticala na svest javnosti i na ekonomsko stanje Balkana. Naime, ujedinjenje Nemačke i Italije podstaklo je Slovene za obnavljanje Garašaninovih Načertanija iz 1844., ali je i otvorilo i jednu novu epohu: epohu imperijalizma. Ta epoha prvenstveno obuhvata ekonomsko jačanje zapadne i srednje Evrope. Pored tradicionalne kolonizacije Novog sveta, kao važnom izvoru prihoda Evropa se okreće ka njenom jugoistočnom delu, razvijajući mreže železnica i pomorksih puteva kroz Dunav, koji povezuju Zapad sa strateški važnim Crnim morem. Prodor evropskog kapitala doveo je do privrednog i političkog potčinavaja ovih još uvek nezavisnih država. Tako da imajući ovu sliku jednosmerne zavisnosti, lako je zaključiti da su tako obezbedili diktiranje političkih poteza.

Francuska i Velika Britanija jesu uspele Krimskim ratom da očuvaju postojanje Otomanske imperije, ali zapravo reforme koje su bile nametnute Turskoj od strane baš tih zemlja zaštitnica 1859. značile su sigurnu propast. Ona je zadržala taj stari poredak, uvela institucije po modelu Zapadne Evrope, a u isto vreme zabranila postojanje društvenih ustanova.

Koliko god Sloveni shvatili ujednjenje Nemačke 1871. kao podstrek, velike sile Rusija i Francuska su to shvatile kao direktan udarac na tadašnji vladajući poredak. Taj događaj je posredno ali značajno uticao na stagniranje slovenskog narodnog pitanja. Posledica toga se ogleda u politici vlade Jovana Ristica, jer on nastavlja politiku Mihailove druge vladavine (1860-1868). On i njegova vlada praktikuju da šalju odrede i tajne agente, kako bi proširili svoju narodnooslobodilačku ideju. Finansijsko pokriće je prvenstveno dobijao od Aleksandra II i Napoleona III, međutim, Rusija i Francuska su bile okupirane  suzbijanjem nemackog politickog uticaja.

Na Londonskoj konferenciji iste godine Rusija zahteva da joj se ukinu sankcije na Crnom moru, koja je dobila Pariskim mirom 1856. To je odmah alalmiralo Veliku Britaniju, jer je smatrala da su njeni imperijalni interesi ugroženi. Ruska politika bila je očigledna: zauzimanje strateški važnih moreuza Bosfora i Dardanela i dalje širenje preko Soluna. Potisnuta  iz Italije i Nemačke jedini pravac ekspanzije Austrougarske bio je Balkan. 1873. dolazi do polarizacije svih velikih sila sklapanjem Trojecarskog saveza, između Rusije, Austrije i Nemačke, jer koliko god su imale suprotstavljane interese na Balkanu, Austrija i Rusija su se borile za podršku Nemačke, čija je odluka na kraju bila presudna. ,,Istorijska smisao tog (Trojecarskog) saveza i jeste bila da resšava Istočno pitanje i ništa drugo." [1]

---

[1]  Milorad Ekmečić, Radovi iz istorije Bosne i Hercegovine XIX veka, str. 236.